عمارت مفخم بزرگترین و شاخص‌ترین اثر معماری از دوره قاجار در خراسان شمالی است که در شمال شرق شهر بجنورد واقع است . در دوره قاجار عمارت مفخم همراه با بناهای دیگری از جمله آیینه‌خانه ، کلاه فرنگی ، حوضخانه و سر در در باغ بزرگی قرار داشته که مجموعه دارالحکومه مفخم را تشکیل می‌داده‌اند . بنای عمارت در دهه ‪ ۱۳۰۰‬ هجری قمری ، همزمان با دوره حکومت ناصرالدین شاه به دستور یار محمدخان شادلو معروف به سردار مفخم ساخته شده و محل سکونت خانواده وی و پذیرایی از میهمانان دولتی و رجال سیاسی بوده است .
معروف است که نقشه ساختمانی عمارت به دست میرزا مهدی خان شقاقی ، نخستین استاد معماران ایرانی تعلیم یافته در فرنگ که معماری مدرسه سپهسالار تهران از جمله کارهای او است ، طراحی شده است . بنای عمارت در دو طبقه و به ابعاد تقریبی ‪ ۵۰‬ در ‪ ۲۳‬ متر و به ارتفاع حدود ‪ ۹‬ متر ساخته شده و در مجموع ‪ ۳۴‬ اتاق و دو تالار بزرگ دارد که زمانی با آیینه‌کاری ، کاشیکاری و گچبری تزیین شده بود .
کلنل ادوارد ییت انگلیسی که حدود یک قرن پیش در این بنا با سردار مفخم دیدار داشته در توصیف یکی از اتاقهای آن می‌نویسد : دیوارها با تعدادی نقشه تزیین شده بود ، اتاق پذیرایی با شمعدانها و آیینه‌های زیبا پوشیده شده و کف آن نیز با قالیهای قالب دوزی شده ابریشمی رشتی فرش شده بود . در پشت این اتاق نارنجستانی بود که سقف آن با ورق آهنی پوشیده شده بود و بر روی دیوارها نیز پوست پلنگ ، ببر ، خرس و پوست دو گربه وحشی و چند حیوان دیگر که در جنگلهای شمال این ناحیه یافت می‌شود آویزان کرده بودند . این بنا اتاقهای متعددی دارد که با ‪ ۲۱‬ در چوبی به ایوانها گشوده می شوند و در طبقات آن جا به ‌جا گچبریهای زیبا به چشم می‌خورد .
عمارت مفخم در هر طبقه دو ایوان ، یکی در ضلع شمالی و یکی در ضلع جنوبی دارد که در جلوی هر یک ردیفی از ستونها برای نگهداری سقف ایجاد شده و پنجره ، در اتاقهای بنا به این ایوان‌ها باز می‌شود . در ضلعهای شرقی و غربی عمارت نیز فقط دو در ورودی وجود دارد که با ‪۱۸‬ پله به طبقه فوقانی راه پیدا می‌کند . ایوانهای طبقه اول ‪ ۳۸‬ متر طول و ‪ ۳/۱۴‬ متر عرض دارند و در جلوی هر یک ‪۹‬ ستون سطبر هشت ضلعی و دو نیم ستون آجری با نمای ساده ، بار سقف و طبقه فوقانی را به دوش می‌کشند .
در عوض ستونهای طبقه فوقانی استوانه‌ای هستند و به ویژه در ایوان جنوبی تمام بدنه آنها با انواع کاشی تزیین شده است . پس از سقوط سلسله قاجار بخش اعظم املاک خانواده شادلو از جمله ساختمان عمارت که در آن زمان محل سکونت سردار معزز نوه سردار مفخم بود به تصرف رضاشاه درآمد و سرهنگ رخشا فرماندار و رییس کل املاک پهلوی بجنورد در آن اقامت گزید . در سال‪ ۱۳۱۶‬ نیز در طبقه فوقانی بنا آتش‌سوزی رخ داد و سقف عمارت که با تیر ارس و پوشش سفالی ساخته شده بود نابود گردید و سقف شیروانی کنونی با پوشش ورق گالوانیزه ایجاد شد .
در دهه ‪ ۱۳۲۰‬ بنای عمارت از سوی ورثه سردار مفخم به عنوان بیمارستان به اداره بهداری واگذار شد . در شهریور ماه ‪ ۱۳۷۰‬ این عمارت در اختیار اداره وقت میراث فرهنگی بجنورد قرار گرفت که پس از انجام تعمیرات و تغییرات جزیی طی چند سال آینده به موزه مردم شناسی شهرستان بجنورد تبدیل می‌شود . بیشتر تزیینات عمارت مفخم در نمای جنوبی بنا تمرکز یافته و شامل انواع کاشیکاری است . سرتاسر نمای ضلع جنوبی ، از بالای ستونهای هشت ضلعی ایوان طبقه پایین تا زیر سقف طبقه دوم و حتی ساقه‌های ستونهای ایوان فوقانی با کاشی‌کاریهای معرق ، معقلی و کاشیهای هفت رنگ و ابعاد خشتی تزیین شده است .
جالب است که نقوش به کار رفته در کاشیهای هر ستون ، لچکی‌ها و قابهای روی هر چشمه طاق در طبقه فوقانی طرحی نو را عرضه می‌کند و از تکرار نقوش و طرحها پرهیز شده تا نمایی الوان و متنوع ایجاد شود . دو ستونی که پایه‌های چشمه طاق مرکزی بر آنها استوار است با کاشیهای معرق تزیین شده ولی ستون‌ها و نیم ستون‌های طرفین آن کاشیکاری معقلی دارند . چشم‌ نوازترین تزیینات ، در لچکی‌های چشمه طاق بزرگ مرکزی ، در مقابل پنجره تالار بزرگ و در فضای مثلثی ‌شکل افریز مرکزی دیده می‌شود .
در دو سوی طاق بزرگ ، نقش دو فرشته بالدار در تلفیق با نقوش گیاهی و پیچکها ایجاد شده که به نوعی تداعی‌کننده نقش فرشتگان بالدار و نقوش گیاهی در طرفین مغاره‌های بزرگ طاق بستان است که در عین حال از تاثیرگیری از شمایل‌ نگاری هنر اروپایی بر کنار نمانده است . بر بالای این طاق و در وسط سنتوری مثلثی شکل مرکزی نقش شیر و خورشید به رنگ زرد بر کاشیهای هفت رنگ تصویر شده است . بنای عمارت مفخم به شماره ‪ ۹۵۲‬ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است .